محبت اهل بیت، سرمایه معنوی شیعه

متن سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین سید رضا تقوی

بسم الله الرحمن الرحیم

در این ایام اربعین حسینی که مردم ما، عاشقان حضرت اباعبدالله (ع)، جمع کثیری از ایشان عازم کربلا شده و در راهپیمایی عظیم اربعین شرکت کرده‌اند، این شور و هیجانی که در کشور می‌بینیم، جلوه‌ای از علاقه و محبت به آن حضرت است. این شور که البته برخاسته از شعور است، در جامعه شیعه و مکتب تشیع به وضوح مشاهده می‌شود و در جای دیگری چنین شور و نشاطی را نمی‌توان یافت.

محبت اهل بیت علیهم السلام، سرمایه معنوی شیعه

یکی از سرمایه‌های گران‌بهای شیعه، محبت و مودت به اهل بیت (ع) است. هر ملتی سرمایه‌های معنوی خود را دارد. حتی جوامع مادی‌گرا نیز مجموعه‌ای از سرمایه‌های معنوی دارند که با تکیه بر آن‌ها می‌توانند بسیاری از امور را سامان دهند. البته معنویت در جوامع مادی، معمولاً از جنس خودشان و بیشتر متمرکز بر مسائل اخلاقی و برخی مناسبات اجتماعی است. انسان، چه مسلمان باشد چه غیرمسلمان، چه معنویت‌گرا و چه مادی‌گرا، نیاز به معنویت دارد. این از ویژگی‌های ذاتی انسان است.

به مناسبت اربعین و این شور حسینی، می‌خواهم این مسئله را عرض کنم که جامعه نیاز به محبت و مودت دارد و در جوامع شیعی، این محبت برجسته‌تر و چشمگیرتر است و از شعائر اسلامی به حساب می‌آید. اگر محبت به صورت جمعی گره بخورد و در جامعه تجلی پیدا کند، جزو شعائر الهی می‌شود: «…وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ». اربعین یکی از این شعائر است.

پس یکی از سرمایه‌های اصلی ما در جامعه شیعی، محبت و مودت به اهل بیت عصمت و طهارت است. البته سرمایه‌های دیگری نیز داریم؛ جامعه اسلامی قرآن را به عنوان سرمایه‌ای برای همه مسلمانان دارد. اما در مکتب تشیع، سرمایه‌های اختصاصی نیز وجود دارد که یکی از آن‌ها امامت است. امامت، خاص شیعه است که از آن به ولایت نیز تعبیر می‌کنیم. ولایت به معنای زعامت و رهبری اجتماعی مردم است.

مراتب و معانی محبت

در اینجا به چهار واژه کلیدی می‌پردازیم که مراتبی از محبت هستند: ولایت، محبت، مودت و خُلّت.

۱. ولایت

ولایت یعنی قرار گرفتن چیزی در کنار چیز دیگر، به گونه‌ای که هیچ فاصله‌ای میان آن دو نباشد. اگر هیچ چیز بین شما و محبوبتان فاصله نیندازد و به هم گره خورده باشید، به مرحله ولاء رسیده‌اید. این مفهوم در اسلام بسیار مهم است.

امام باقر (ع) می‌فرمایند: «بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ: عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَایَةِ». سپس در ادامه تأکید می‌کنند: «وَ مَا نُودِیَ بِشَیْءٍ كَمَا نُودِیَ بِالْوَلَایَةِ»؛ یعنی به هیچ چیز به اندازه ولایت سفارش نشده است.

امام رضا (ع) نیز در مورد اهمیت امامت می‌فرمایند: «الْإِمَامَةُ زِمَامُ الدِّینِ وَ نِظَامُ الْمُسْلِمِینَ وَ صَلَاحُ الدُّنْیَا وَ عِزُّ الْمُؤْمِنِینَ». امامت، زمام دین، رشته نظام‌بخش مسلمانان، مصلحت دنیا و عزت مؤمنان است.

۲. محبت 

محبت، گرایش به چیزی است که در آن خیر و منفعتی برای خود می‌بینید. محبت زمانی ایجاد می‌شود که در طرف مقابل، جاذبه، ارزش و زیبایی‌هایی را مشاهده می‌کنید که شما را به سوی خود می‌کشد. به قول غزالی در احیاء علوم، محبت «میل نفس به چیزی است که با آن موافقت و سازگاری دارد».

۳. مودت

مودت که در آیه شریفه «قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَىٰ» (سوره شوری، آیه ۲۳) آمده، مرتبه‌ای بالاتر از محبت است. مودت، محبت خالصی است که از حُبّی لطیف و عمیق سرچشمه می‌گیرد. مودت، دوستی چیزی همراه با تمنای حضور آن است. یعنی می‌خواهید آن فرد یا شیء مورد نظر، همیشه در ذهن و حضورتان باشد و هیچ‌گاه از شما جدا نشود.

۴. خُلّت

خُلّت بالاترین مرتبه محبت است. هرگاه محبت در جان انسان رخنه کند و با همه اجزاء وجودی او آمیخته شود، به طوری که انسان از خود تهی شده و چیزی غیر از محبت محبوب در جانش باقی نماند، به مرتبه خُلّت رسیده است که می‌توان آن را عشق حقیقی نامید.

ممکن است من به فرزندم، مقامم، دوستم و اموالم محبت داشته باشم، اما در مرتبه خُلّت، هیچ‌کدام از این‌ها در جان فرد جایگاهی ندارد و فقط محبوب حقیقی جای آن را پر کرده است. حضرت ابراهیم (ع) به این مقام رسید و خلیل‌الله نام گرفت. چنانکه در قرآن (سوره نساء، آیه ۱۲۵) آمده است: «وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلًا».

ماهیت محبت: عقلانی یا فطری؟

در اینجا یک بحث وجود دارد که آیا محبت امری عقلانی است یا فطری و درونی؟

• دیدگاه عقلانی: برخی معتقدند محبت، عقلانی است. مثلاً عقل حکم می‌کند که برای رسیدن به بهشت، باید از پیامبر (ص) پیروی کرد، پس به ایشان محبت پیدا می‌کنیم. عرفا این نوع عبادت را عبادت تاجران می‌نامند که برای طمع بهشت یا ترس از جهنم است.
• دیدگاه عرفانی: گروهی دیگر معتقدند محبت، امری فطری است که از جان می‌جوشد. این‌ها عبادت برتر را عبادتی می‌دانند که نه برای بهشت و نه از ترس جهنم، بلکه فقط به این دلیل است که خداوند را شایسته عبادت می‌دانند. این‌ها می‌گویند اگر محبت را در وادی عقلانیت محدود کنیم، سطح آن را پایین آورده‌ایم. کمال در این است که بگوییم: «من او را دوست دارم چون او وسیله نزدیکی من به خداست و مرا با خدا پیوند می‌زند.»

ارزش و پاداش محبت به اهل بیت

محبت به اهل بیت چه خواص و برکاتی دارد؟

پیامبر اکرم (ص) در وصیتی به سلمان و ابوذر می‌فرمایند: «إِنَّ مَوَدَّةَ أَهْلِ بَیْتِی مَفْرُوضَةٌ وَاجِبَةٌ عَلَى کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ». مودت اهل بیت من بر هر مرد و زن مؤمنی واجب است.

شافعی، پیشوای یکی از مذاهب اهل سنت، در عظمت اهل بیت چنین می‌سراید:

یا آلَ بَیتِ رَسولِ اللَهِ حُبُّکُمُ *** فَرضٌ مِنَ اللَهِ فِی القُرآنِ أَنزَلَهُ

کَفاکُم مِن عَظیمِ القَدرِ أَنَّکُمُ *** مَن لَم یُصَلِّ عَلَیکُم لا صَلاةَ لَهُ

ترجمه: ای اهل بیت رسول خدا، محبت شما در قرآنی که خدا نازل کرده، واجب است. در عظمت مقام شما همین بس که هرکس در نمازش بر شما درود نفرستد، نمازش باطل است.

برخی از برکات محبت اهل بیت:

1. مبنای تربیت فرزندان: پیامبر (ص) فرمودند: «أَدِّبُوا أَوْلَادَکُمْ عَلَى ثَلَاثِ خِصَالٍ: حُبِّ نَبِیِّکُمْ وَ حُبِّ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ».
2. برترین عبادات: امام صادق (ع) فرمودند دوستی ما اهل بیت از برترین عبادات است.
3. محبت خدا: در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم: «مَنْ أَحَبَّکُمْ فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ».
4. سودمندی در مواقف هولناک: پیامبر (ص) فرمودند: «حُبِّي وَ حُبُّ أَهْلِ بَيْتِي يَنْفَعُ فِي سَبْعَةِ مَوَاطِنَ أَهْوَالُهُنَّ عَظِيمَةٌ: عِنْدَ الْوَفَاةِ، وَ فِي الْقَبْرِ، وَ عِنْدَ النُّشُورِ، وَ عِنْدَ الْكِتَابِ، وَ عِنْدَ الْحِسَابِ، وَ عِنْدَ الْمِيزَانِ، وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ».
5. محشور شدن با آنان: پیامبر (ص) فرمودند: «الْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ». انسان با کسی که دوستش دارد محشور می‌شود.
6. مرگ با پاداش شهادت: در روایت آمده است: «مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِیداً».

معنای حقیقی محبت: تبعیت

و اما نتیجه‌گیری و سخن آخر: معنای واقعی محبت و دوستی اهل بیت چیست؟ تبعیت و پیروی و گوش به فرمان بودن.

قرآن کریم راه رسیدن به محبت خدا را اینگونه نشان می‌دهد:

«قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ» (آل عمران، آیه ۳۱)

بگو اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید تا خدا نیز شما را دوست بدارد.

شرط پذیرش ما از سوی خدا، تبعیت از فرستاده اوست. امام حسین (ع) فرمود: «حُسَيْنٌ مِنِّي وَ أَنَا مِنْ حُسَيْنٍ». اگر می‌خواهیم «از امام حسین» باشیم، باید از او متابعت و پیروی کنیم.

شاعری چه زیبا سروده است:

تَعصي الإِلَهَ وَأَنتَ تُظهِرُ حُبَّهُ *** هذا مُحالٌ فِي الفِعالِ بَديعُ

لَو كانَ حُبُّكَ صادِقاً لَأَطَعتَهُ *** إِنَّ المُحِبَّ لِمَن يُحِبُّ مُطيعُ

ترجمه: خدا را نافرمانی می‌کنی و همزمان اظهار عشق به او داری؟ این در عالم رفتار، کاری نو و محال است! اگر عشقت راستین بود، از او اطاعت می‌کردی؛ چرا که عاشق، همواره مطیع معشوق خویش است.

شخصی از امام صادق (ع) پرسید که ما فرزندانمان را به نام شما و پدرانتان نام‌گذاری می‌کنیم، آیا این برای ما سودی دارد؟ امام فرمودند: «إِی وَ اللَّهِ، وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ؟» (آری به خدا قسم! مگر دین چیزی جز محبت است؟)

پس بیاییم محبت اهل بیت را که به معنای تبعیت از ایشان است، یکی از گران‌بهاترین سرمایه‌های خود بدانیم. اگر به این نقطه برسیم، بسیاری از امور ما اصلاح خواهد شد. والسلام.