سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین سید رضا تقوی با موضوع کارکردهای اخلاق در حیات اجتماعی–
در جمع اهالی فرهنگ و سیاست
دفتر مرکزی جامعه روحانیت مبارز تهران
بسم الله الرحمن الرحیم
کارکردهای اخلاق درحیات اجتماعی
«فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ». این آیه از سوره مبارکه آلعمران، محتوایی اخلاقی با رویکرد رهبری و پیشوایی دارد. خداوند در این آیه به پیامبر (ص) میفرماید که به برکت رحمت الهی، تو با مردم مهربان شدی و اگر این قلب مهربان و نرم نبود، مردم از اطراف تو پراکنده میشدند . این آیه یکی از رموز موفقیت پیامبر (ص) را بیان میکند. کسی که بخواهد کار اجتماعی انجام دهد و با سلایق گوناگون مردم سروکار داشته باشد، باید سینهای فراخ و دلی نرم داشته باشد تا بتواند توقعات، انتقادهای تند و برخوردهای متفاوت را مدیریت کند . بحث امروز ما پیرامون «کارکرد اخلاق در زندگی» و نقش آن در جامعه است. همانطور که امیرالمؤمنین (ع) به کارگزاران خود توصیه میفرمودند: «اخلاقتان را نیک کنید و با مردم مهربان باشید» .
۱. پیوند قانون و اخلاق در اداره جامعه
درست است که در جامعه قانون وجود دارد و همه باید طبق قانون عمل کنند، اما اگر قانون در کنار اخلاق نباشد، یا بهخوبی اجرا نمیشود و یا اگر اجرا شود، تأثیر مثبت و شیرینی لازم را ندارد . ممکن است مردم قانون خشک را با نارضایتی بپذیرند، اما اگر قانون با اخلاق ممزوج شود، هم اجرای آن راحتتر است و هم مردم از اجرای آن لذت میبرند . فلسفه بعثت انبیاء در نگاه اسلام، تکمیل اخلاق است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَكَارِمَ الْأَخْلَاقِ»؛ یعنی تنها برای تکمیل مکارم اخلاق مبعوث شدم . حتی در روایتی فرمودند: «الْإِسْلَامُ حُسْنُ الْخُلُقِ» (اسلام همان اخلاق نیکوست) .
۲. دستاوردهای دهگانه اخلاق نیک در زندگی
همه مطالبی که در ادامه به عنوان پیامدهای اخلاق نیک بیان میشود، مستند به روایات است .
یک: تحکیم دوستیها اخلاق نیک، مودت و دوستی را محکم میکند. امام علی (ع) میفرمایند: «حُسْنُ الْخُلُقِ یُثْبِتُ الْمَوَدَّةَ» . رفتار اخلاقی موجب تثبیت روابط انسانی میشود.
دو: ازدیاد دوستان و نفوذ اجتماعی انسان خوشاخلاق جاذبه دارد و دوستانش زیاد میشوند. تواضع، چه در گفتار و چه در رفتار، دلها را جذب میکند. امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: «مَنْ حَسُنَ خُلْقُهُ كَثُرَ مُحِبُّوهُ وَ آنَسَتْ بِهِ النُّفُوسُ»؛ کسی که اخلاقش نیکو باشد، دوستانش زیاد شده و جانها با او انس میگیرند .
سه: گوارایی و شیرینی زندگی بداخلاقی زندگی را تلخ میکند. رذایل اخلاقی مانند حسادت و بخل، آتشی به جان انسان میزنند و آرامش را میگیرند . در مقابل، هیچ چیزی مانند خوشخویی زندگی را شیرین نمیکند: «لَا عَیْشَ أَهْنَأُ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ» . گاهی کمبودهای مادی قابلتحمل است، اما فقدان اخلاق، زندگی را در اوج رفاه نیز تلخ میکند .
چهار: افزایش روزی خوشخویی موجب وسعت رزق است. طبیعتاً مردم برای دادوستد به سراغ کاسبی میروند که برخورد بهتری دارد. امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: «فِي سَعَةِ الْأَخْلَاقِ كُنُوزُ الْأَرْزَاقِ» (گنجهای روزی در وسعت اخلاق نهفته است) .
پنج: آبادانی شهرها اخلاق نیک نهتنها خانه، بلکه شهرها را آباد میکند. امام صادق (ع) فرمودند: «إِنَّ الْبِرَّ وَ حُسْنَ الْخُلُقِ یَعْمُرَانِ الدِّیَارَ» .
شش: طول عمر اخلاق خوب باعث آرامش روان و کاهش جنگهای درونی میشود و همین آرامش به سلامت جسم و افزایش عمر کمک میکند. روایات تأکید دارند که نیکی و خوشخویی عمر را زیاد میکنند: «… وَ یَزِیدَانِ فِی الْأَعْمَارِ» . ریشه بسیاری از بیماریها در ناآرامیهای روحی است و اخلاق، این ریشهها را قطع میکند .
هفت: کمال ایمان پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «أَكْمَلُ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً»؛ کاملترین مؤمنان از نظر ایمان، خوشخوترین آنان هستند .
هشت: محو شدن گناهان همانطور که آفتاب یخ را ذوب میکند، اخلاق نیک نیز گناهان را ذوب کرده و از بین میبرد. امام صادق (ع) فرمودند: «الْخُلُقُ الْحَسَنُ یُذِیبُ الْخَطِیئَةَ کَمَا تُذِیبُ الشَّمْسُ الْجَلِیدَ» .
نه: قرب به پیامبر (ص) در قیامت نزدیکترین افراد به پیامبر در روز قیامت، خوشاخلاقترینها هستند. ایشان فرمودند: «إِنَّ أَحَبَّكُمْ إِلَيَّ وَ أَقْرَبَكُمْ مِنِّی یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَجْلِساً أَحْسَنُكُمْ خُلُقاً» .
ده: رفاه و توسعه زندگی خانواده توسعه دادن در زندگی خانواده و تلاش برای رفاه آنان، یکی از مصادیق اخلاق عملی است .
۳. گستره مفهوم اخلاق
باید توجه داشت که اخلاق حسنه فقط به معنای لبخند زدن و خوشرویی ظاهری نیست. بلکه مجموعهای از صفات متعالی است که اسلام بیان کرده است . امروزه در دنیا مباحثی مانند «اخلاق حرفهای» یا «اخلاق در کسبوکار» مطرح است که بر اصولی مانند صداقت، درستکاری و امانتداری تکیه دارد . امام صادق (ع) نیز مکارم اخلاق را در مواردی همچون یقین، قناعت، صبر و شکر برمیشمارند که نشاندهنده عمق و گستردگی مفهوم اخلاق است .
ثبت ديدگاه