معمولاً آنانکه به حقوق مردم بی‌اعتنایی میکنند و به‌سادگی حق دیگران را…

یادداشت‌ها، مجموعه‌ای از کوتاه‌نوشته‌های حجت‌الاسلام و المسلمین سید رضا تقوی است که در موضوعات مختلف و به فراخور مناسبت‌های گوناگون نگاشته شده است. مکتوباتی که از نثری روان برخوردار بوده، به زیور آیات و روایات زینت یافته و با ادبیات غنی فارسی ملاحت پیدا کرده‌اند. یادداشت‌های حاضر توسط حجت‌الاسلام و المسلمین تقوی، در روزهای نمایندگی مجلس یازدهم تألیف شده و توسط هیئت رییسه مجلس شورای اسلامی، در صحن عمومی و در میان نمایندگان مردم، توزیع گشته است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

حق‌النّاس

1- تقسیم‌بندی حق: از یک نظر میتوان حق را بدین‌صورت تقسیم بندی کرد:

الف) حق الله = احکام الهی همه حق الله هستند. واجبات مانند نماز، روزه، حج، زکات و … محرمات مانند شرابخواری و …

ب) حق‌النفس= همانطورکه رعایت حق الله و حق‌الناس واجب است رعایت و پاسداری از سلامت جسم و روان نیز واجب است. پیامبر فرمود: جسم و جان تو بر تو حق دارند «اِنَّ لِنَفْسِکَ عَلَیْکَ حَقّاً وَ اِنَّ لِجَسَدِکَ عَلیْکَ حقاً» (حق الجسد/13)

ج) حق‌الناس= حق و حقوقی که مردم از انسان دارند حق‌الناس است و تضییع آن حرام است.

2- اهمیت حق‌النّاس: در فرهنگ اسلامی، حق‌الناس از چنان اهمیتی برخوردار است که علی (ع) میفرماید: خداوند سبحان، حقوق مردم و بندگان خود را بر حقوق خود مقدم داشته است. در اهمیت حق‌الناس همین بس که امام حسین (ع) در روز عاشورا فرمود: اعلام کنید هرکس به مردم بدهکاری دارد و حق‌الناس به عهده‌اش است در لشگر ما نباشد. «نادِ فِی النّاسِ اِنْ لایُقاتِلَنَّ مَعِیَ رَجُلٌ عَلَیْه دَیْنٌ» (احقاق الحق /11/430)

3- خداوند و حقالنّاس: حق‌الناس، حق شخصی و مردمی است و تا صاحب حق آن را مورد بخشش قرار ندهد، خداوند هم آن را نمی‌بخشد. پیامبر اکرم (ص) فرمود: در نزد خداوند، عملی برتر و ارزشمندتر از شهادت نیست. «لَیْسَ فَوقَهُ بِرٌّ» ولی با شهادت هم حق‌الناس جبران نمیشود. امام باقر (ع) فرمود: با ریزش نخستین قطره خون شهید، همه گناهان او بخشیده میشود مگر شهیدی که مقروض و بدهکار باشد زیرا این بدهکاری حق‌الناس است. «اوّلُ قَطْرَةٍ مِنْ دَمِ الشَهیدِ کَفّارَةٌ لِذُنُوبِهِ اِلّا اَلدَّیْنِ فَاِنَّ کَفّارَتَهُ قَضائُه».

۴- بی‌اعتنایی به حق‌النّاس: معمولاً آنانکه به حقوق مردم بی‌اعتنایی میکنند و به‌سادگی حق دیگران را نادیده می‌گیرند نسبت به حق خداوند هم بی‌اعتنا هستند. حضرت رضا (ع) فرمود: هر کس که در برابر خوبیهای مردم سپاسگذاری نکند و حق آن خوبی را ادا ننماید از خداوند هم تشکر نکرده است. «وَ مَنْ لَمْ یَشْکُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلوقینَ لَمْ یَشْکُرِ اللهَ عَزّوَجَلّ». (عیون اخبارالرضا /2/24)

۵- اداء حق‌النّاس : حق‌الناس اگر جنبه آبرویی داشته باشد مانند تهمت زدن، غیبت کردن، دروغ گفتن، شهادت به ناحق دادن و … باید رضایت طرف مقابل را به دست آورد تا جبران شود و اگر جنبه مالی داشت مانند سرقت، غصب و تصرف مال، باید عین مال را به صاحبش برگرداند و اگر آن مال مفقود و یا مصرف شده باشد باید هم قیمت و هم خسارت وارد آمده را جبران کند.

۶- رد مظالم: مظالم جمع مظلمه است و اصطلاحاً به اموال و بدهی‌هایی گفته میشود که به ظلم و ستم از دیگر انسانها گرفته باشند. حکم شرعی آن این است که اگر صاحبش را نمی‌شناسند باید مثل و یا قیمت آن را به نیت صاحبش به‌عنوان رد مظالم، به فقراء غیر سّید، صدقه بدهند.

۷- آثار اجتماعی: رعایت حق‌الناس و احترام به حقوق مردم به‌لحاظ اجتماعی آثار و برکات فراوانی را برای جامعه به ارمغان می‌آورد: 1- رعایت حق‌الناس نوعی اعتراف به حقوق دیگران است. 2- نوعی وظیفه‌شناسی محسوب میشود. 3- نمودی از قانون مداری است. 4- موجبات امنیت و آرامش جامعه را فراهم می‌آورد. 5- اعتماد عمومی را افزایش می‌دهد.

۸- گستردگی حق‌الناس: حق‌الناس را تنها به امور مالی نباید محدود کرد، برخی از رفتارهای اجتماعی هنجارشکن هستند که حقوق دیگران را نادیده میگیرند مانند ایجاد مزاحمتهای صوتی، انجام برخی از مراسم عزا و عروسی، آلوده کردن محیط‌زیست، ریختن زباله در خیابان شهر، افشای راز دیگران، شایعه‌سازی و بر هم زدن آرامش روانی مردم، تجسس در امور خصوصی دیگران، معطل کردن ارباب‌رجوع در ادارات و دستگاه‌ها، عبور از چراغ قرمز، رعایت نکردن نوبت در صف، تضییع وقت دیگران، تقلب در انتخابات و … که هرکدام از این نمونه رفتارها با جفای به حق‌الناس انجام میگیرد./پ

سید رضا تقوی

نماینده مردم شریف تهران