از آسیب‌های دیگری که مانند موریانه ارکان نظام حکومتی را از درون مورد تهدید قرار می‌دهد و زمینه را برای سقوط نظام فراهم می‌سازد…
یادداشت‌ها، مجموعه‌ای از کوتاه‌نوشته‌های حجت‌الاسلام و المسلمین سید رضا تقوی است که در موضوعات مختلف و به فراخور مناسبت‌های گوناگون نگاشته شده است. مکتوباتی که از نثری روان برخوردار بوده، به زیور آیات و روایات زینت یافته و با ادبیات غنی فارسی ملاحت پیدا کرده‌اند. یادداشت‌های حاضر توسط حجت‌الاسلام و المسلمین تقوی، در روزهای نمایندگی مجلس یازدهم تألیف شده و توسط هیئت رییسه مجلس شورای اسلامی، در صحن عمومی و در میان نمایندگان مردم، توزیع گشته است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
عوامل سقوط حکومت‌ها
آفت‌شناسی حکومت‌ها: هر موجودی که در نظام خلقت پا به عرصه وجود می‌گذارد، آسیب‌هایی در کمین او هستند. حکومت‌ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند و آنها مانند سایر موجودات آفت‌هایی دارند که اگر دلسوزان، آسیب‌شناسی نکنند و آفت‌ها را از حول و حوش و بدنه حاکمیت برطرف ننمایند، موجب سقوط خود و نظام حکومتی می‌شود. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: هر چیزی آفتی دارد که آن را نابود میکند؛ «لِکُلِّ شَئٍ آفَهٌ تُفسِدُهُ».
به چند عامل که در سقوط حکومت‌ها نقش دارند اشاره می‌کنیم:
1.ناکارآمدی کارگزاران: حکومت‌ها برای اداره امور جامعه و نظم و انتظام زندگی مردم شکل می‌گیرند کارگزاران حکومتی که نتوانند نیازهای معقول و معمول مردم را در حدّ مقدورات موجود برآورده سازند مردم را به ناامیدی می‌کشانند و اعتماد عمومی را از دست‌اندرکارانش سلب می‌کنند و در نهایت با شکست و سقوط روبه‌رو خواهند شد. امیرمؤمنان علی(ع) فرمودند: ناتوانی و ناکارآمدی در انجام کارها نتیجه‌ای جز هلاکت ندارد؛ «العَجزُ یَثمِرُ الهَلَکَه». غررالحکم/ ح 712
2. سوء تدبیر حاکمان: برای اداره امور جامعه، حاکمان هر حکومتی باید تدبیر داشته باشد. تدبیر، همان تفکر آگاهانه و آینده‌نگرانه و زمانشناسانه‌ای است که برای پیشرفت گام‌به‌گام امور، طبق نقشه، تدارک دیده باشند که ما از آن به برنامه تعبیر می‌کنیم و هر حکومتی ناگزیر برای اداره امور و تأمین نیازمندی‌های عمومی مردمش باید برنامه داشته باشد. حکومتی که در برنامه‌ریزی دارای سوءتدبیر باشد، زمینه سقوط خود را فراهم کرده است؛ «سُوءُ التَدبیرِ سَبَبُ التَّدمیر». غررالحکم
3. ظلم و ستمگری: از دیگرآفت‌های بنیان برافکن حکومت‌ها ظلم و بیدادگری است. هیچ عاملی در تخریب و نابودی حکومت‌ها مانند ستمگری نیست، چنانکه گفته‌اند، حکومت با کفر دوام می‌آورد ولی با ظلم باقی نمی‌ماند؛ «المُلکُ یَبقی مَعَ الکُفرِ و لایَبقی مَعَ الظُلم». علی(ع) فرمودند: هر حکومتی با ظلم بر مردم فرمانروایی کند خداوند آن حکومت را نابود میکند. «مَن عامَلَ رَعِیَّتَهُ بِالظُّلم اَزالَ اللهُ مُلْکَهُ».
4. فساد: از آسیب‌های دیگری که مانند موریانه ارکان نظام حکومتی را از درون مورد تهدید قرار می‌دهد و زمینه را برای سقوط نظام فراهم می‌سازد، فساد است. بی‌جهت نبود که علی(ع) نخستین برنامه اصلاحی خود را در حکومت، از مبارزه با فساد آغاز کرد و فرمود: همه اموالی که توسط باند فاسد و مفسد اموی به یغما برده‌اند را حتی اگر مهریه زنانشان قرارداده باشند آنها را می‌گیریم و به بیت‌المال باز می‌گردانیم؛ «وَاللهِ لَو قَد وَجَدَتُهُ قَد تُزُوَّجَ بِه النِساءُ وَ مُلِکَ بِه الاماءِ لَرَدَدتُهُ».
5. تبعیض: از دردآورترین رنج‌ها که روح و روان مردم را می‌آزارد و بذر بدبینی را در ذهن‌ها می‌افشاند و پایه‌های حکومت را می‌لرزاند «آفت تبعیض» است و همه مردم مانند دندانه‌های شانه، در برابر قانون یکسانند و اگر تبعیض در اعمال قانون و توزیع امکانات عمومی معمول گردد، سقوط و فروریزی حکومت قطعی خواهد شد. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: یکی از عوامل هلاکت و نابودی ملت‌های پیشین این بود که هرگاه شخصی از اشراف و دانه درشت‌های جامعه خلافی انجام می‌داد، مجازات نمی‌شد و اگر فردی از افراد ضعیف جامعه مرتکب خلاف می‌شد قانون یقه او را می‌گرفت و مجازاتش می‌کرد؛ «اِذا سَرقَ فِیهِمُ الشَّریفُ تَرَکوهُ وَ اِذا سَرقَ فِیهِمُ الضَّعیفُ اَقامُوا عَلَیهِ الحَدَّ». صحیح مسلم/5/114
7. بی تفاوتی خواص: هرگاه نیروهای تأثیرگذار، خواص و نخبگان جامعه، نسبت به نابسامانی‌ها، قانون‌شکنی‌ها و رواج معصیت‌ها بی‌تفاوت شدند و رسالت انسانی و شرعی خود را انجام ندادند آن جامعه سقوط خواهد کرد. امام علی (ع) می‌فرمایند: مردمان پیش از شما برای این به ورطه سقوط افتادند که مرتکب گناهان می‌شدند و چهره‌های تأثیرگذار و خواص جامعه نسبت به هنجارشکنی‌ها، بی تفاوت بودند. «اِنَّما هَلَکَ مَن هَلَکَ مِمّن کانَ قَبلَکُم بِرُکوُبِهِمُ المَعاصی، وَ لَم یَنهَهُم الرّبانَیُّونَ والأخبارُ». نهج السعاده/1/477
8. چنگ اندازی برای تصدی پست‌ها: هرگاه نیروهای ریاست‌طلب درون حاکمیت، حریصانه برای تصاحب پست‌های ریاستی، چنگ‌اندازی کنند و از هر وسیله‌ای برای دستیابی به موقعیت‌های حکومتی، با یکدیگر رقابت نمایند آسیب بزرگی را بر پیکر حاکمیت وارد کرده‌اند. پیامبر اکرم(ص) فرمود: به خدا سوگند! من از فقر و تنگناهای اقتصادی بر شما نمی‌ترسم، ترس من برای شما از این است که مانند گذشتگان، دنیا و امکانات دنیوی به شما روی آورد و همچون آنان بر سر مناصب دنیایی رقابت کنید و همانند پیشینیانِ مغرور و جاه‌طلب، نابود گردید؛ «فَتُنافِسُوها کَما تَنافَسوها، فَتُهْلِککُم کَما أهلَکَتهُم». کنزالعّمال /ن
سیدرضا تقوی
نماینده مردم شریف تهران
ثبت ديدگاه